“Y Jeannette,” from Gweddillion y Gorlifiad; sef Gwithiau Barddonol, by D. C. Phillips (Celyddon), 1891. Pages 49–60.

Buddugol ar destyn y Gadair yn Eisteddfod Plymouth, Pa., Rhagfyr 25, 1884.

Anturia ar hynt erwin—nef-awen,    Nwyf eang cerdd ddibrin; A ffrydied anghyffredin—farddol wawl, Hyd arw oesawifyd y rhew iesin! Y meddwl ymawyddus—archwilia’r    Uchelion clodforus;   Bro y daran a’i bri dyrus,—a ch’oedd   Aruthr gylchoedd y moroedd ymwrus. Ond aig hyglod enaid y Gogledd—oer,    Heria ei chwilfrydedd; Er ei firain orfawredd—gwycha’, Ni rwyfa heibio y Pegwn rhyfedd! O! y man annymunol—man angeu    Mewn ingoedd dirdynol! Man rhysedd mewn rhew oesol—yw’r pell bau, A’i fyd o donau i fodau dynol! Bu dewrder heb awdurdod—yn y fan,     Dan faich trwm mewn malldod;   Ni fu nawdd o’i fewn i fod,   Ond aden wen y Duwdod!    Er pob pwn y Pegwn pell      Byth a saif yn beth o swyn,    Megys rhyw ddigyfryw gell    Ar dwr y mor i’r dewr mwyn.   Y llongau a ollyngwyd—i’w geisio’n   Grwn a’i chwilio’n ysgyrion chwalwyd!   Ac allan, er a gollwyd—Jeannette aeth,   Hon, er mawr alaeth, i’r mor a hwyliwyd!   Ond cyn mudo cawn am adeg   Wylo’n unol ar lanw y waneg!   Pob calon dirion deg—brudd ymoedai,   Mwyn achwynai am drem yn ’chwaneg! Cul enyd i’w calonau—yn awr fu,    Ar fin ein gororau; Bu’r gwron pybyr gorau—mewn pryder, A’i fêl don dyner oedd fal dan donau!   Priod wen y cadben call,   Em dduwies, Emma ddiwall,   Ar y bwrdd yn awr y bu,   Ar y dwr yn pryderu!   Pwyl ei thro, gwelw ei threm,   Oedd y fwyn annedwydd fam;   Pell ferw y llanw llwm   Chwalai’n drist ei chalon drom!   Ei phlant bychain, mirain, mad,   Yn siriol fynent siarad,   Fr fod y cwmwl dwl, du,   Yn cwnu mewn amcaniad   Anfoddus, i’r fun feddai   Ar bur fron yn chwyddo’n chwai! O’i mynwes y dymunai—lwyddiant llon    Y gwron a garai! Mor unol yr ymranodd—a Delong,     Mewn dolur dychwelodd;   Hyf arwr yntau foriodd   I oer fyd yn ddewr o’i fodd. O San Francisco mwyn hwylio wnelynt, Berw’r eigion yn bur hoew rwygynt, Yn chwai rywiog cerddorion chwareuynt, O dyrau anian megnyl darenynt, I’w hwylio ar eu helynt—ceisient wên Y mor addien, a llwyddiant mawr iddynt!    O gyffiniau pell ororau    Y Talaethau heirdd, tylwythog,    Morio’n ddiau wnaent y tonau,    Heibio’r glanau’n bur galonog.    Mis Mehefin a’i hoen iesin     A’u cynesai;    Jeannette weithion ar wiw eigion     Ymfawrygai.     Castell’cystal     Ar ddwr i ddal Oedd a nofiai ohwydd neifion,—a’i dwylaw    Oeddent deilwng ddewrion;   Fel o ganol hafol geinion   Eu gwlad rydd a’i gelltydd gwylltion,   A chylch boddus, dawnus dynion,   A’u hofifeiddlwys geraint ffyddlon; Cyrchu wnai y llu llon—i’r wlad oerddu,    Er gwgu’r drwg eigion. Heb lesgedd heibio Alaska—ai’n buraidd    Yn barod i’w gyrfa; Mawr lwyth hon a’i dynion da—o’ent addas I oror oerias y rhew a’r eira!   Wrth gychwyn, y deg waneg wenai,   Ei gwir ryddid i’r llong fyg roddai;   Ond mor fyr y difyr hynt dyfai,   Gwên dda’r eigion ymgynddeiriogai!   Ei fydoedd ymofidiai—gwynt uchelfloedd   Dros y moroedd dyrus ymyrai!    O don i don ymdynai,    Byw iawn drwy Lawrence Bay äi;    Ac anian oedd yn gwenu    Ar y cain ymchwilwyr cu!    Goleuni teg y glenydd    Lonai rawd pob calon rydd;    A’r mawr for yn gefnfor gwyn    Yn wastad hwnt wnai estyn;    A’i donau blwng o dan bla,    A’i yrfa yn ddiderfyn!      I’r lan oer Iwys,      O dan od dwys, O’u man anmwys mewn boen mad; Elai’n llon y doethiou dethawl Ar wych hylaw ymgyrch chwiliawl: Anfonid yn fynych, Ar swydd i’r tir sych, Rai dinych wyr doniawl.    Ar aig hyglir oer y Gogledd,    Nofio bellach wnai’n hyf bwyllwedd;    Tri deg tri mewn dig unigedd    Ar y myr gorchwerw’u mawredd.    Dyrus tynent dros y tonau    Hwnt o lanau’u hynt olwynog;    ’Nawr ni welent eirian hwyliau    Ar y tonau hurta’, enwog. Archwilient arucheledd—yr eigion    Rhwygawl mewn chwilfrydedd, Am hollol dreiddlym allwedd,—er pob cur, Ar hyd aig eglur oerfryd y Gogledd. Am ryw ysbaid y mor mawr agorai, A digon nwyfus y llong deg nofiai; Ond O! mor ddiwyd y mor a ddeuai, A’r iâ her-glodus ar ei war gludai! Cywir iawn y canai—y llong nerthawl Yn ei rew unawl, ac ymdaranai! Er gwasgiad y mor gwisgi,—er cadw    Rhew cydiol am dani, Daliai y llong hudol y lli’,—er bod Diail ddyrnod dialedd arni! O! y llong ni ollyngir—o afael    Nwyfus rhew nertholglir; Mynyddau’n olau welir,—terfysglyd, Am ryw enyd ar wyneb mor unir! Unigrwydd creulawn hagra’—y moroedd    Mawrion deimlent yma;   Tywydd a’i todd a’i bla   Ar oror y rhew oera’! Fel palas addas iddynt—oedd y llong,    Nawdd llwyr rhag y rhew-wynt;   Er curo llawer corwynt—ystormus,   Hi ddaliai’n hwylus hir ddalen o’u helynt! Archwylwyr aruchelaf—oeddent,    Er trag’wyddol auaf,   Heb lesghau yn neddfau Naf,   Ar wych for y Goruchaf! Er cael haf, gauaf oer gwyw—ydoedd hwn,    Nid oes haul uchehryw   Dodda’n fwyn eu dydd heddyw,   Yn addwyn fan i ddyn fyw! Os gwelent ynys gulwedd—drwy y niwl,    Draw yn y ne’n gorwedd,   Er dyrus for, eu dewredd   Gariai’r llu i sangu’i sedd. A cheisient gael achosion—newidiad    Annedwydd yr eigion;   Cadwent daith diffaith y don   A’i nwydau mewn cofnodion. Bu’r morwyr hoewbur am hirion—fisoedd Ar y moroedd, mor rhwym braidd a’r meirwon! Rhewog gyfandir ar frig hyf y wendon, Neu gronfa digariad o Alpau geirwon, Symudai, gwgai ar y dig eigion, Yna ysgarai ’i hun yn ysgyrion! Gwawr aur rhyddid a gwell gwir arwyddion Ar y mor dorent mewn grym i’r dewrion! O oer giliau’i arw galon—y llong chwai I ryddid ddaethai mor ddedwydd weithion!   Mwy oeddent ymawyddus—archwilwyr,     Uchelaf for clodus;   Er trachwant y rhew trwchus—byth greulon,   Mwy hyf i’r eigion ai’r llong ymfawrygus. Mor llon’ pob calon, pob cawr—a godai    I’r gad erch ddirfawr;   Rhyddid nef welid yn awr,   Ar wyneb mor eirianwawr! Ond wele’i uniad ar frad-olwynion Eto’n ymrwygo tan y mawr eigion; Ac am y morwyr camai y mawrion Fryniau o rew, dan drumau gordrymion, A’u noddfa elai’n hawdd i’w afaelion; Mor gadarn oeddent ei drwm ergydion! Clywch eu hochenaid—cloch eu hachwynion! Tra’r tonau’n croni am dani’n dynion! Gerwinawg wthiwyd y gwyr yn gaethion Ar y dir oror a’i dyrau oerion; Ac heibio aethai eu teg obeithion, Fel niwl y boreu o flaen ei awelon; Ac hawlid dewredd calon—dwyfol bur, I ddal antur mor brudd ei helyntion! Wele y llong ar ael y lli’—yn awr,    Un wedd a thlws lili,   Ar fron oer mawr rew o fri,   A’i dewr galon ar dori!   Buan gwelodd y cadben golau   Du ing ola’i long fad a’i hangau!   Tra arni’r mor yn cau ei ddorau,   Ein dewrgu arwr brydai’r geiriau: “O! Jened, laned oedd ar li’,—urddas    Ac harddwch y weilgi;   Rhag dyrnod drwg du oerni,   Nawdd a nyth oedd hon i ni. Brenines, duwies y don,—arglwyddes    Bâr ogleddawl eigion,   Lwyr giliodd lawr i galon   Y dig aig yr adeg hon! Ow! golled, nid oes gallu—ar y mor    Ymwriawl i’w leddfu;   Neshaodd awr y nos ddu,—a’m dewrion   A wel yr eigion yn trylwyr wgu! Er gweled dyfnder gwaeledd,—ac angen    Drwg ingoedd mor rhyfedd; Ni bu ail i roi mewn bedd—cynddeiriog, Ein gwych eurog agergwch i orwedd! O! bu ini bob enyd—o’n haerfa    Fel arfog dy’n bywyd;   Gwnai’m glewion hyfion hefyd,   Y gain fun megys gwyn fyd. Ond er hyn o daranu,—uwch yr aig    Chwery haul goleugu; Mae gobaith myg ohebu—er pob aeth, A’m hunol dalaeth a’m hanwyl deulu! Mawl i Dduw am ei hael ddawn!—y morwyr, Y dinad arwyr, achubwyd yn diriawn; Os yw’r llong a’i thrysor llawn—mewn dwfr-bant, Ein badau rwygant wyneb du’r eigiawn!    Dirion Naf! O dyro nerth—i gyraedd      Goror Rwssia anferth!     Dyro, Ior, o’r cefnfor certh,     Bur redfa i’m gwlad brydferth!”      Yna’r cadben trylen trodd,      A’i forwyr a fyfyriodd;      Y cawr brwd, er cur bron,      Rodd araeth wir i’w ddewrion:   “Ymwrolwch, er mor o alar,    Ar ol lluched y tyr haul llachar;   Er mawr boen, o’r mor bâr—awn i gyd,   A’i dyrau diwyd i dir daear!   O! cyd-unwn er gwanc ei donau,   Ac helpwn ein gilydd dros grog Alpau,   Yn bur o gariad—pawb ar eu gorau,   A’n Hior uniawn a’n harwain a’i riniau,   I lunio’n ffordd i lanau—gwareiddiad,   A hyny heb oediad, gyda’n badau!”    Ar ol cychwyn arlwy cuchiog    Y mor enwog, marw, anwar,    Wele wed’yn eu hwyl oediog    Dan ei finiog don a’i faniar;    Creigiau mawrion rhew anffyddlon,    Erwin eigion bâr, anhygar;    Breuol dorai, chwim-symudai,    A didolai’i faes didalar!     O! mor araf am hir oriau,     Eu dihedog symudiadau,      Ar wanegau crwn eigion!     Hwy a lusgent yn wir lesgawl     Eu holl nwyddau’n llon a haeddawl,      Ar ymwriawl fyr mawrion!      Anwylo wnelynt      Hwyliad eu helynt,     Er y mawrwynt, yrai o’r moroedd;      Eu gobaith gwibiawl,      Ni allai’n hollawl     Heulio’n nofiawl ar ael y nefoedd.   Er gwaned, eurog wenu—wnai o’r gwyll,     A’r gwyr wrtho’n glynu,    Er bod dan y dyrnod du    A pharod oll i fferu!    Mwyn obaith! myn ohebu    O’r bedd, bron, â’r galon gu!   I gyrau mor agored—hwy ddaethant,     Oedd eithaf eu lludded;    Ond cryf ydoedd nod eu cred    Am eirian fro ymwared! Bu hudol roi y badau—ar y mor,    Er eu marwol ofnau; Ond rhanodd hynt y gwynt gau—y tri bad, Ar ei yriad yn y pell ororau! O! un o lionynt sy’n huno—a’i lwyth hoff,    Yn y glwth aig heno; Daeth dau’n glir i dir, do,—rhy ddu eu hynt, O wydd eu helynt af i brudd wylo!